Kategori: Pensjon
Lærere jobber lenger
Forskningsstiftelsen Fafo har utarbeidet en rapport om pedagogisk personale over 55 år på vegne av Senter for seniorpolitikk. Den viser at lærere alt i alt trives med jobben sin, at eldre lærere trives faktisk i enda større grad enn yngre lærere og at lærere jobber lenger enn før.
Færre og færre seniorer
Det har vært en reduksjon i antall og andel seniorer i skolen i den siste tiårsperioden. Fra 2011 til 2018 økte antall lærere i grunn- og videregående skole fra 100 000 til 106 000. Samtidig gikk antall lærere over 55 år ned fra 27 000 til 23 000, altså fra 28 til 22 prosent.
Lærere, adjunkter, lektorer og rektorer står i jobb lenger enn kommunalt ansatte flest. Forventet pensjoneringsalder har også økt siden 2010. Færre mottar uførepensjon og færre tar ut AFP som 62- og 63-åringer.
Hva velger lærerne – pensjon eller fortsatt arbeid?
Fafo peker på mange årsaker til at lærerne velger å stå lenger i jobb. De tre viktigste grunnene lærerne selv oppgir for å fortsette er at arbeidsoppgavene er givende, at de fortsatt har god helse og at arbeidsgiver har behov for dem.
På samme måte viser rapporten til årsaker til at lærerne velger å gå av med full AFP ved 62 år. Her oppgis et ønske om mer fritid, helseproblemer og at arbeidet var psykisk belastende, som de viktigste årsakene.
Gradvis pensjonering er også hyppig brukt som tilretteleggingstiltak i skolen. Et relativt stort antall lærere kombinerer tidlig uttak av delvis AFP med redusert stilling. Antallet som tar ut AFP er synkende totalt sett når vi ser på antall nye lærere som tar ut.
| År | Antall nye AFP-uttak |
|---|---|
| 2016 | 1 952 |
| 2017 | 1 904 |
| 2018 | 1 851 |
| 2019 | 1 706 |
| 2020 | 1 679 |
| 2021 | 1 759 |
Tall fra vår analyseavdeling viser at uttak av AFP generelt sett for lærere har gått ned de siste fire årene. Det er verdt å merke seg at lærerne ikke er alene. AFP-trenden er lik for alle våre medlemmer.
Nytt regelverk kan gi lavere pensjonsutbetaling
En fjerdedel av lærerne oppga økonomi som en viktig del av avgjørelsen ved pensjon. Rapporten peker på at ved innføring av ny offentlig tjenestepensjon vil gradvis nedtrapping før pensjon fortsatt være mulig, men nye regler vil gi lavere pensjonsutbetaling.
Fafo stiller spørsmål ved om det kan være nødvendig å utvikle nye virkemidler og ordninger i skolen for å møte tilretteleggingsbehov hos eldre lærere med helseproblemer. I dag ser vi og Fafo helt klart at det er mest vanlig for lærerne å forlate yrket ved 62, 65 og 67 år.
Varierende tilrettelegging for seniorene
Rapporten sier det er vanskelig å tilrettelegge lærerhverdagen for seniorer i skolen. Skolene som er med på studien utrykker at de verdsetter seniorene, men det er ingen av dem som har en uttalt seniorpolitikk.
I Fafos intervjuer beskriver lærerne vilje til tilrettelegging på den enkelte skole, men at det er få systemiske tiltak. Nasjonale tiltak er en ekstra ferieuke fra 60 år, samt redusert undervisningstid med seks prosent fra 57 år og 12,5 prosent fra 62 år. Noen kommuner har andre tiltak, men dette er ikke vanlig.
Er læreryrket et godt senioryrke?
Selv om rapporten peker på mange utfordringer med læreryrket, viser rapporten at lærere alt i alt trives med jobben sin. Eldre lærere trives faktisk i enda større grad enn yngre lærere. Årsaker til det kan være at de har tilpasset seg kravene og forventningene som ligger i yrket, samt at de som mistrives har sluttet.
Blant yrkesaktive lærere på 50 år er andelen som kan forvente å stå i jobb til 67 år økt betraktelig, fra 40 prosent i 2010 til nærmere 60 prosent i 2019.
Les hele rapporten på fafo.no
Rapporten skiller mellom de ulike pedagogisk ansatte yrkesgruppene i skolen og de ulike skoleslagene. Den er del av en større studie av ulike bransjer.
…Er det pensjonssparing fra første krone i offentlig sektor?
Fra og med i år får alle med innskuddspensjon i privat sektor, pensjonssparing fra første krone. Her får du vite hva som gjelder for deg som jobber i offentlig sektor.
Fortsett å lese «Er det pensjonssparing fra første krone i offentlig sektor?» …Frå nå av treng du ikkje slutte å jobbe når du når særaldersgrensa
Retten til å gå av er ikkje fjerna – berre plikta. Kva som skjer om du jobbar etter aldersgrensa avheng av når du er fødd.
Den korte versjonen
- Dersom du har ei stilling med særaldersgrense, har du frå 1. juli 2021 ikkje lenger plikt til å gå av med pensjon når du når aldersgrensa. Du kan fortsetje å jobbe fram til den allmenne aldersgrensa i offentleg sektor (70 år) om du ønsker det.
- Retten til å gå av før den allmenne aldersgrensa er ikkje fjerna, berre plikta.
- Fjerninga av plikta til å gå av vil ikkje i seg sjølv få nokon økonomisk konsekvens for deg. Går du frivillig av ved aldersgrensa, vil du få akkurat like mykje i pensjon som da du hadde plikt til å gå av.
- Er du fødd i 1963 eller seinare og har særaldersgrense, vil det likevel lønne seg å jobbe lengst mogeleg (akkurat som for alle andre offentlege tilsette i same årskull).
- Er du fødd i 1962 eller tidlegare og har full oppteningstid (30 år), vil du ikkje få ekstra opptening om du jobbar etter aldersgrensa. Har du ikkje full opptening før du når aldersgrensa, vil du få meir oppteningstid dess lenger du jobbar (men du kan ikkje få meir enn full oppteningstid).
- Fjerninga av plikta til å gå av gjeld ikkje forsvarstilsette. Aldersgrensa deira er bestemt av forsvarsloven, ikkje loven som gjeld for statstilsette.
Den lange versjonen
I staten er øvre aldersgrense 70 år
Når ei stilling har ei lågare aldersgrense enn 70 år, seier vi at den har ei særaldersgrense. Stillingar med særaldersgrense er stillingar som er fysiske eller psykiske belastande, noko som kan gjere det vanskeleg å fortsetje i jobben lenger enn til særaldersgrensa.
Typiske stillingar som med særaldersgrense er i politiet og i Forsvaret, men fleire yrke har aldersgrenser som er lågare enn 70 år. Dei lågare aldersgrensene kan vere 65, 63 og 60 år.
Aldersgrense og pensjonsalder er ikkje det same
Pensjonsalderen er når du kan gå av med pensjon. Aldersgrensa når du må slutte. Har stillinga di aldersgrense 70 år må du som hovudregel slutte da, men du kan gå av med alderspensjon tre år før. Det betyr at pensjonsalderen din er 67 år.
Ikkje lenger plikt til å gå av, men ein rett
Tidlegare hadde offentleg tilsette i stillingar med særaldersgrense ei plikt til å gå av. Det vil seie at ei som var tilsett i ei stilling med aldersgrense 60 år ikkje kunne jobbe til ho var 61, 62 eller 67 år. Det var eit alternativ å søke ansettelsesrådet på arbeidsplassen om å få jobbe ut over aldersgrensa. Gjekk ikkje søknaden gjennom, måtte dei seie opp stillinga ved aldersgrensa og bli pensjonistar.
1. juli i år fjerna Stortinget plikta til å gå av når du når særaldersgrensa for stillinga di. Nå er du ikkje nøydd til å gå av ved for eksempel 60, 63 eller 65 år, men du har ein rett til å kunne gå av. Du har også rett til å jobbe lenger om du ønsker og har helse til det.
Fjerninga av plikta til å gå av gjeld ikkje forsvarstilsette. Aldersgrensa deira er bestemt av forsvarsloven, ikkje loven som gjeld for statstilsette.
Om du går av når du når aldersgrensa for stillinga di, vil du få like mykje i pensjon som da du hadde plikt til å gå av.
Fjerninga av plikta vil ikkje gi økonomiske konsekvensar
Fjerning av plikta til å gå av vil ikkje i seg sjølv ha nokon økonomisk konsekvens for deg. Om du går av når du når aldersgrensa for stillinga di, vil du få like mykje i pensjon som da du hadde plikt til å gå av. Har du ei stilling med aldersgrense 60 år og du sjølv vel å gå av da, vil du altså få like mykje som om du hadde plikt til å gå av ved 60 år.
Det er nokre forskjellar på kva som skjer om du jobbar etter aldersgrensa, og desse forskjellane handlar om når du er fødd:
Fødd i 1963 eller etter:
Du vil fortsetje å tene opp til pensjon om du jobbar etter aldersgrensa for stillinga di. Det vil seie at du vil få meir om du ventar med å ta ut pensjon. Ved å jobbe berre eitt til to år ekstra, vil du få ei vesentleg auke i utbetaling av pensjon livet ut.
Har du teke ut særalderspensjon, vil den bli omrekna til «vanleg» alderspensjon frå månaden etter at du har blitt 67 år. Alderspensjonen blir berekna ut frå ei pensjonsbehaldning du har tent opp mens du har jobba.
Oppteninga i pensjonsbehaldninga stoppar dersom du tar ut særalderspensjonen. Nyttar du retten til å jobbe vidare etter særaldersgrensa, vil du derfor ha ei større pensjonsbehaldning og få høgare alderspensjon frå 67 år enn om du tar ut særalderspensjon.
Fødd i 1962 eller før:
Har du full oppteningstid (30 år) før du når særaldersgrensa, vil du ikkje få ekstra opptening om du vel å jobbe lenger enn aldersgrensa for stillinga di, for eksempel til du er 67 eller 70 år. Har du ikkje full opptening før du når aldersgrensa for stillinga da, vil du få meir oppteningstid dess lenger du jobbar etter aldersgrensa (men ikkje meir enn 30 år).
Frå fylte 67 vil særalderspensjonen din bli omrekna til ein «vanlig» alderspensjon etter dei gamle reglene.
Same regelverk for særalderspensjon gjeld for alle årskull
I 2020 fekk vi eit nytt regelverk for opptening og berekning av alderspensjon for offentleg tilsette fødde i 1963 eller seinare. I det nye regelverket er det ikkje vedtatt nokre andre regler for særalderspensjon for dei som er fødde i 1963 eller seinare, enn for dei som er fødde i 1962 eller før. Inntil vidare fortset derfor det gamle regelverket for uttak og berekning av særalderspensjon å gjelde også for dei fødde i 1963 eller seinare.
Det gamle regelverket skal gjelde fram til ein varig avtale er forhandla fram og godkjend av partane i arbeidslivet. Men som vi har nemnt tidlegare, vil alderspensjonen frå 67 år bli utrekna på ein annan måte for dei som er fødde 1963 eller seinare, enn for dei som er fødde 1962 eller tidlegare.
…Kva er betinga tenestepensjon?
Betinga tenestepensjon er ein kompensasjon til deg som er født i 1963 eller seinare, og som ikkje oppfyller krava for å ta ut avtalefesta pensjon (AFP).
Viktig! Pensjon blir berekna individuelt. Difor kan vi ikkje komme med eksempel på kva du kan få i kroner og øre. For å sjå kor lenge du må jobbe for å få ein pensjon du er fornøgd med, logg inn på spk.no og bruk pensjonskalkulatoren.
Den korte versjonen
- Innan 2025 blir AFP-ordninga endra for offentleg tilsette fødde i 1963 eller seinare. Partane i arbeidslivet er einige om dei grove trekka, men ingenting er vedteke.
- AFP går frå å vere ei tidlegpensjonsordning som blir utbetalt mellom 62–67 år og der du er nøydd til å slutte heilt eller delvis i stillinga di, til å bli eit livsvarig tillegg i alderspensjonen.
- I den nye AFP-ordninga kan du jobbe så mykje du vil ved sidan av, du må ikkje slutte heilt eller delvis.
- Eitt av dei nye krava for å få AFP er at du må ha vore tilsett i ei verksemd med AFP-avtale i offentleg eller privat sektor i minst sju av dei siste ni åra.
- Oppfyller du ikkje kravet, har du rett til ein livsvarig kompensasjon som blir kalla «betinga tenestepensjon». Betinga tenestepensjon kjem som eit tillegg til alderspensjonen.
- For å få betinga tenestepensjon må du jobbe i ei offentleg verksemd, og du må ha vore tilsett i minst eitt år før du kan nytte ordninga.
- Frå 2020 tener du opp betinga tenestepensjon ved at arbeidsgivaren din setter av tre prosent av lønna di opp til 7,1 G (rundt 700 000 kroner). Alt hamnar i ei behaldning (ei slags sparebøsse), som du kan begynne å ta ut av når du fyller 62 år.
Den lange versjonen
Nytt regelverk for alderspensjon og AFP
I 2020 fekk alle som jobbar i offentleg sektor og er fødde i 1963 eller seinare eit heilt nytt regelverk for korleis pensjon skal bli opptent og utbetalt. Partane i arbeidslivet blei einige om korleis alderspensjonen for desse aldersgruppene skal bli utforma, men det er ikkje endeleg bestemt korleis offentleg AFP skal vere.
Grunnen er at offentleg AFP skal bli forma heilt eller delvis etter privat sektor. I privat sektor er det no forhandlingar om AFP-ordninga, og partane ønsker å vente med å forhandle om AFP i offentleg sektor til det er avklart korleis ordninga i privat sektor blir. Men det er klart at ordninga går frå å vere ei tidlegpensjonsordning der du er nøydd til å slutte i heile eller delar av stillinga di, til å bli eit livsvarig tillegg i alderspensjonen din.
Det kan vere nokre født i 1963 eller seinare som ikkje oppfyller krava for AFP.
Betinga tenestepensjon er ein kompensasjon til deg som ikkje oppfyller AFP-krava
Krava for å få AFP i offentleg sektor er at du må ha vore tilsett i ei verksemd med AFP-avtale i minst sju av dei siste ni åra før du tek ut AFP. Verksemda du har vore tilsett i kan vere både i privat og offentleg sektor. Oppfyller du ikkje krava, har du ikkje rett til AFP i offentleg sektor.
Det kan vere nokre født i 1963 eller seinare som ikkje oppfyller krava for AFP. For at det ikkje skal bli for store forskjellar, har partane i arbeidslivet blitt einige om ein kompensasjon dei har kalla «betinga tenestepensjon».
Betinga tenestepensjon er meint for dei som ikkje kvalifiserer til AFP i verken privat eller offentleg sektor, og som er tilsett i ei offentleg verksemd og har jobba der i minst eitt år. Her er eit eksempel på ein som har rett til betinga tenestepensjon:
- Geir er fødd i 1967 og begynner i ny jobb i staten i 2024.
- Tidlegare har Geir jobba i det private, men i ei bedrift som ikkje hadde AFP-ordning.
- Fem år seinare, i 2029, fyller Geir 62 år. Han har ikkje rett til AFP i offentleg sektor fordi han ikkje har vore tilsett i ei bedrift med AFP-ordning i minst sju av ni år før han vil ta ut pensjon.
- Geir har rett til betinga tenestepensjon.
Betinga tenestepensjon blir spara opp i ei eiga behaldning (ei slags sparebøsse)
- Frå og med 1. januar 2020 tener du opp til betinga tenestepensjon ved at arbeidsgivaren setter av tre prosent av lønna di fram til du blir 62 år.
- Du får opptening for all lønn opp til og med 7,1 G. G er folketrygda sitt grunnbeløp, og 7,1 G er i 2021 rundt 700 000 kr.
- Alt arbeidsgivar setter av for deg hamner i ei eiga behaldning, som du kan begynne å ta ut frå du fyller 62 år.
Behaldninga for betinga tenestepensjon kjem i tillegg til det du tener opp til alderspensjon. Både alderspensjon og betinga tenestepensjon er livsvarige utbetalingar.
…Etteroppgjer og AFP – har du fått rett pensjon?
Det er tid for etteroppgjer for pensjonistar med avtalefesta pensjon (AFP) frå oss. Etteroppgjeret for 2020 startar i oktober. Har du fått riktig pensjon; får du baksmell eller pengar tilbake?
Fortsett å lese «Etteroppgjer og AFP – har du fått rett pensjon?» …